ფუნდამენტური კვლევებისთვის სახელმწიფო სამეცნიერო გრანტების კონკურსში გამარჯვებულია  პროექტი „კონცეპტუალური მეტაფორის უნივერსალური და ვარიანტული მოდელები: ქართული და ინგლისური ენების კონტექსტი“, რომელიც საშუალებას იძლევა  უფრო დაწვრილებით შევისწავლოთ  ქართულ და ინგლისურ ენებსა და კულტურებში არსებული კონცეპტუალური მეტაფორები, რომლებიც, როგორც მიიჩნევს თანამედროვე  კოგნიტური ლინგვისტიკა, გარკვეულწილად,  აყალიბებენ ადამიანის კონცეპტუალურ სისტემებს.

შოთა რუსთაველის საქართველოს ეროვნულმა  სამეცნიერო ფონდმა  პროექტი დააფინანსა  და საშუალება მისცა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მეცნიერებს: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორს, თსუ–ს ინგლისური ფილოლოგიის კათედრის ხელმძღვანელს,  პროფესორ  მანანა რუსიეშვილს (პროექტის ხელმძღვანელი),  თსუ-ს ასოცირებულ პროფესორს  რუსუდან დოლიძეს (პროექტის კოორდინატორი), ფილოლოგიის დოქტორს,  თსუ-ს ენების ცენტრის მასწავლებელს  მარიამ  ქებურიასა და ფილოლოგიის დოქტორს, ასისტენტ-პროფესორ სოფიო თოთიბაძეს სიღრმისეულად ეკვლიათ ეს საინტერესო პრობლემა.  პროექტზე მომუშავე ჯგუფს დაგეგმილი აქვს კვლევის სხვადასხვა ეტაპზე მიღებული შედეგების გაცნობა ქართული და უცხოელი   (პოლონელი და იტალიელი) კოლეგებისთვის. 

თუ როგორ გაჩნდა სამეცნიერო-კვლევით  პროექტზე მუშაობის იდეა, რა  მიზანს  ემსახურება   კვლევის  წარმოება და  რა მნიშვნელობა აქვს  მის განხორციელებას, ამაზე თავად  ის მეცნიერები   გვესაუბრებიან, რომლებიც უშუალოდ არიან ჩართულნი პროექტის განხორციელებაში. 

. . .

პროექტის ხელმძღვანელმა, პროფესორმა მანანა  რუსეიშვილმა  გვიამბო  –  თუ რატომ დაინტერესდა  მკვლევართა ჯგუფი  ამ თემით და  რატომ გაჩნდა იდეა, რომ შეესწავლათ  ქართულ და ინგლისურ ენებსა და კულტურებში   დალექილი  კონცეპტუალური მეტაფორები.

– 2015 -2017 წლებში ვმუშაობდით რუსთაველის ფონდის მიერ დაფინანსებულ პროექტზე „ქართული ენის იდიომებისა და ანდაზების ფონდების მონაცემთა ბაზა (ინგლისური, გერმანული, ფრანგული, რუსული, თურქული და არაბული ეკვივალენტებით)“.  ეს უაღრესად წარმატებული პროექტი ითვალისწინებდა  რამდენიმე განსხვავებული კულტურის, კერძოდ, აღმოსავლური (თურქული და არაბული), დასავლეთევროპული (ინგლისური, ფრანგული და გერმანული) და რუსული ენების იდიომებისა და ანდაზების ფონდების მონაცემებთან შედარება–შეპირისპირებით, ქართული ენის იდიომებისა და ანდაზების ფონდების ელექტრონული ბაზის შექმნას; დასახელებული ენების იდიომებისა და ანდაზების ენათაშორისი ეკვივალენტობისა და მათი კულტუროლოგიური ასპექტების წარმოჩენას. რადგანაც იდიომი და ანდაზა  მეტაფორული და კულტურული თვალსაზრისით სპეციფიკური და მარკირებული  ერთეულებია,  გაჩნდა იდეა, უფრო დაწვრილებით შეგვესწავლა ქართულ და ინგლისურ ენებსა და კულტურებში დალექილი კონცეპტუალური მეტაფორები, რომლებიც, როგორც მიიჩნევს თანამედროვე  კოგნიტური ლინგვისტიკა, გარკვეულწილად,  აყალიბებენ ადამიანის კონცეპტუალურ სისტემებს.

კულტურული მეტაფორების ტიპოლოგიის თვალსაზრისით, საინტერესო მასალას იძლევა დადებითი და უარყოფითი ემოციის სემანტიკური ველი და მისი მეტაფორული კონცეპტუალიზაცია. შესაბამისად, ჩვენი პროექტი შეისწავლის ქართულ და ინგლისურ ენებსა და კულტურებში დადებითი და უარყოფითი ემოციების მეტაფორული კონცეპტუალიზაციის  თავისებურებებს, აგებს ემოციის  კონცეპტუალურ მეტაფორულ მოდელებს  ამ ენებში, გამოავლენს მათ უნივერსალურ და უნიკალურ/ვარიანტულ თვისებებს. პროექტის წინასწარი შედეგები გვიჩვენებენ, თუ რამდენად მსგავსად ან განსხვავებულად ახდენენ  ქართული და ინგლისური ენები და კულტურები ადამიანის  ფსიქიკისა და ცნობიერებისთვის  დამახასიათებელი ერთ-ერთი მძლავრი და საინტერესო პლასტის, ემოციის მეტაფორულ კონცეპტუალიზაციას. ეს პროცესი კიდევ უფრო საინტერესო და საგულისხმო ხდება, თუ გავითვალისწინებთ, რომ საანალიზოდ შერჩეული ორივე ენა და კულტურა ეკუთვნის სხვადასხვა ენობრივ ოჯახს და, ისტორიული თვალსაზრისით, აქტიური კულტურულ-სოციალური  კონტაქტებით არ გამოირჩეოდნენ.

რუსთაველის ფონდმა ეს პროექტიც დააფინანსა, რითაც მოგვეცა შესაძლებლობა – სიღრმისეულად ეკვლიათ ეს საინტერესო პრობლემა.   მიგვაჩნია, რომ პროექტის ფარგლებში განხორციელებული კვლევის შედეგების მნიშვნელობა საკმაოდ მასშტაბურია. უპირველეს ყოვლისა, პროექტი გამოავლენს, თუ ემოციის მეტაფორული კონცეპტუალიზაციის რომელი მოდელები „მუშაობენ“ ქართულ კონტექსტში, რომელი მათგანია უნიკალური, ვარიანტული და მხოლოდ ლოკალური ქართული კონტექსტისათვის დამახასიათებელი.  მეორე მხრივ, შემოთავაზებული კვლევა გამოავლენს უნივერსალურ მოდელებს, როგორც საკვლევი ენებისა და კულტურის თვალსაზრისით, ისე ფართო კვლევების კონტექსტში, რადგანაც ქართული ენისა და კულტურის მოდელებს ვადარებთ  მსგავსი კვლევების შედეგებს სხვადასხვა ენებსა და კულტურებში. მიუხედავად იმისა, რომ ინგლისური კონცეპტუალური მეტაფორების, მათ შორის, ემოციის გამომხატველი მეტაფორების საკმაოდ ბევრი კვლევა არსებობს, ქართულში ამ ტიპის კვლევებით განებივრებულები არ ვართ. არსებობს რამდენიმე საინტერესო ნაშრომი, თუმცა ემოციების კოგნიტურ-მეტაფორული კონცეპტუალიზაციის სისტემური კვლევა და ასეთივე შედარება-შეპირისპირება ინგლისურ ენასა და კულტურასთან ახლა ხორციელდება.

საინტერესოა, რომ გარდა კონფერენციების, სტატიებისა და მონოგრაფიისა (ქართულ და ინგლისურ ენებზე), რომელიც ამ პრობლემას მიეძღვნება, დაგეგმილი გვაქვს კვლევის სხვადასხვა ეტაპზე მიღებული შედეგების გაცნობა ქართული და უცხოელი                       (პოლონელი და იტალიელი) კოლეგებისთვის. კერძოდ, საქართველოს გარდა, ვებინარებით წარვდგებით ოპოლეს, გდანსკისა და ვიტერბოს უნივერსიტეტების სტუდენტებისა და პროფესორების წინაშე.

. . .

თუ რა გამოწვევების წინაშე  დადგა  სამეცნიერო ჯგუფი  პროექტზე მუშაობისას, ამის შესახებ  საუბრობს  პროექტის კოორდინატორი,  ასოცირებული  პროფესორი  რუსუდან დოლიძე:

-პროექტზე ოთხი ადამიანი ვმუშაობთ.  პროექტის თითოეულ მონაწილეს საკუთარი ფუნქცია აქვს. კერძოდ, ქ-ნი მანანა და მარიამი დადებით ემოციებზე მუშაობენ, მე და სოფიო კი უარყოფით ემოციებს ვიკვლევთ. გვყავს პროექტის კონსულტანტი, პროფესორი ანა ბაჩკოვსკა, კოგნიტური ლინგვისტიკის სპეციალისტი. მიუხედავად ამისა,  გამოწვევად ჩანს ზღვა მასალის მოძიება, დაჯგუფება და მისი დროული და ღრმა სისტემური ანალიზი, მით უფრო, რომ თითოეული ემოცია რამდენიმე ლექსიკური ხერხით შეიძლება გადმოიცეს.  მაგალითად, „სევდა“ გამოიხატება არა მხოლოდ ამ ლექსიკური ერთეულის მეტაფორული კონცეპტუალიზაციით, არამედ მოიცავს ისეთ მეტაფორულ მიკრომოდელებს, როგორიცაა ვარამი, დარდი, წუხილი და ა.შ. ასევეა ინგლისურ ენაშიც. მიუხედავად ამისა, მაინც ვახერხებთ მასალის დროულ მოპოვებას, უნივერსალური და უნიკალური (ვარიანტული) მოდელების გამოყოფას, სიღრმისეულ ენობრივ და ენათაშორის ანალიზსა და შეპირისპირება-შედარებას.  ასევე ვამზადებთ, ჩვენი აზრით, საინტერესო სტატიას ლაიდენის უნივერსიტეტის კრებულისათვის, რომელიც ეძღვნება თსუ-ში მიმდინარე კვლევებს.  ჩვენი გუნდი განიხილავს გარკვეული ემოციის (მაგალითად, ბრაზის) მეტაფორულ კონცეპტუალიზაციას ქართველი, აზერბაიჯანელი და სომეხი სტუდენტების მეტყველებაში.    

თუ რა მოლოდინები გვაქვს პროექტის წარმატებით განხორციელების შემთხვევაში, მინდა გითხრათ, რომ  ემოციის მეტაფორული კონცეპტუალიზაციის უნივერსალური და უნიკალური თვისებების ენათაშორისი შესწავლა ძალიან საინტერესო შედეგებს გვაჩვენებს. პროექტზე მუშაობის პერიოდში კვლევის მიმდინარე შედეგები უკვე მოხსენდა ადგილობრივ კონფერენციაზე, ხოლო საბოლოო შედეგები განიხილება უკვე დაგეგმილ საერთაშორისო კონფერენციებზე უნგრეთში და დანიაში, ასევე, დაიბეჭდება მონოგრაფიად ქართულ და ინგლისურ ენებზე.

ეს სისტემური კვლევა, უპირველეს ყოვლისა, საინტერესოა ქართული ენისა და კულტურის თვალსაზრისით, რადგანაც იგი გამოავლენს მისთვის დამახასიათებელ მეტაფორულ მოდელებს, ხოლო ქართულ ენასა და კულტურაში გამოვლენილი მეტაფორული მოდელების შედარება ინგლისური ენისა და კულტურის შესაბამის მოდელებთან თვალსაჩინოს გახდის ენის ამ პლასტის მეტაფორული გამოხატვის უნივერსალურ და ვარიანტულ მოდელებს ორივე კულტურის თვალსაზრისით.

საუბრის დასაწყისში  ვახსენეთ ქართული იდიომებისა და ანდაზების მონაცემთა ბაზა  და ამ ერთეულების ეკვივალენტები შვიდ ენაში, აღვნიშნეთ,  რომ იგი დღეს ძალიან პოპულარულია. გვინდა დავამატოთ, რომ მას იყენებენ მთარგმნელები, კულტუროლოგები, ფილოლოგები, პედაგოგები… ყველა ადამიანი, რომელსაც მსგავსი საკითხები აინტერესებს. მეტაფორის პროექტის შესახებაც გვინდა დავამატოთ, რომ ჩვენი კვლევის შედეგები საინტერესო იქნება არა მარტო ენათმეცნიერებისთვის, არამედ კულტუროლოგებისთვის, მთარგმნელებისთვის, პედაგოგებისათვის, ყველასთვის, ვისაც აინტერესებს სამყაროს დიფერენციაციის პროცესში ადამიანის მიერ მიღებული გამოცდილების მეტაფორიზაციის სახეები.

რაც შეეხება სამომავლო  გეგმებს,  მომავლის გეგმები კვლავ მნიშვნელობის თეორიას უკავშირდება. ,,ჩვენი კათედრისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ყველა საფეხურის სტუდენტების კვლევის პროცესში ჩართვა. ამასთან დაკავშირებით გვაქვს სიახლეები და პროექტები, როგორც ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტთან,  ისე საზღვარგარეთელ პარტნიორებთან ერთად“, –  აცხადებს მანანა რუსეიშვილი.

. . .  

თუ  რამდენად მნიშვნელოვანია ახალგაზრდა მეცნიერებისთვის ამ პროექტში ჩართულობა და უფროს კოლეგებთან ერთად კვლევებში მონაწილეობა – ამ კითხვაზე  ფილოლოგიის დოქტორებს:  მარიამ ქებურიასა და ასისტენტ-პროფესორ სოფიო თოთიბაძეს მოვუსმინოთ:

მარიამ ქებურია: პროექტის ფარგლებში მიმდინარეობს ენობრივი და კულტურული კვლევის საინტერესო პროცესი, მასში ჩართული ახალგაზრდა მეცნიერები ჩვენი პროფესორებისგან ვსწავლობთ მეთოდოლოგიას, მიდგომებს,  გვეხსნება აკადემიური ზრდის გამორჩეული პერსპექტივა. თუმცა, ამასთან ერთად, ჩემთვის ეს პროექტი უკავშირდება მნიშვნელოვან სათქმელს: რამდენად ახლოს არიან ქართულ და ევროპულ ენებში გავრცელებული კონცეპტუალური მეტაფორები ერთმანეთთან, შეგვიძლია თუ არა ჩვენი ისტორიული არჩევანის – ევროპაში ინტეგრაციის –  მრავალეტაპიან პროცესში ჩვენი წვლილი შევიტანოთ იმ საერთო კულტურული კონცეფციების გამოვლენით, რომელიც თანამედროვე ქართულ ენაშია გავრცელებული.

სოფიო თოთიბაძე: ჩემთვის ძალიან საინტერესოა პროექტზე მუშაობა. ერთი მხრივ, მასალის თვალსაზრისით, რადგანაც  ემოციის მეტაფორული კონცეპტუალიზაციის კვლევა ბევრ საინტერესოს გვთავაზობს. ემოციის მეტაფორული კონცეპტუალიზაცია უდავოდ კულტურულად მარკირებული მოვლენაა და საინტერესოა იმ პროცესზე დაკვირვება, იმის გამოვლენა, თუ რითი განსხვავდებიან და ემსგავსებიან ქართული და ინგლისური ენები ამ თვალსაზრისით. ამ პროცესს კიდევ უფრო საინტერესოს ხდის ის, რომ ეს ენები სრულიად განსხვავებულ გარემოში ვითარდებოდნენ და სხვადასხვა ენობრივ ოჯახებს მიეკუთვნებიან.   გარდა ამისა, პროექტზე მუშაობისას ბევრს ვსწავლობ ჩემი უფროსი კოლეგებისაგანაც, რაც ხელს მიწყობს შემდგომ პროფესიულ განვითარებასა და პროფესიული გეგმების ჩამოყალიბებაში.