2020 წლიდან თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში გაიხსნა „მულტილინგვური განათლება – დაწყებითი საფეხურის მასწავლებლის მომზადების ინტეგრირებული საბაკალავრო-სამაგისტრო საგანმანათლებლო პროგრამა“, რომელიც 300-კრედიტიანია. პროგრამაში გათვალისწინებულია საფაკულტეტო მიმართულების დისციპლინები (25 კრედიტი), პედაგოგიური სავალდებულო დისციპლინები (60 კრედიტი), ქართული, როგორც მეორე ენის ბლოკი (40 კრედიტი), მათემატიკის დისციპლინები (20 კრედიტი), ბუნებისმეტყველების დისციპლინები  (20 კრედიტი), საზოგადოებრივი მეცნიერებების დისციპლინები (25 კრედიტი), პედაგოგიური პრაქტიკა (30 კრედიტი), სამაგისტრო ნაშრომი (30 კრედიტი), ენობრივი (სომხური/აზერბაიჯანული) არჩევითი ბლოკები (30 კრედიტი).

პროგრამა სახელმწიფო მნიშვნელობისაა, რადგან ის ამზადებს მასწავლებლებს არაქართულენოვანი სკოლებისთვის ქართული საგანმანათლებლო პროგრამების გათვალისწინებით. ამ პროგრამის კურსდამთავრებულები მზად არიან მულტილინგვური სწავლებისთვის საქართველოში არსებულ  300-მდე არაქართულენოვან სკოლასა და სექტორში. ამ ეტაპზე, როცა უკვე პრობლემური გახდა ამ სკოლებისთვის პედაგოგიური კადრების მოძიება, 300-კრედიტიანი სასწავლო პროგრამა სწორად მიგნებული და შერჩეული  ფორმაა, რომელმაც საქართველოს არაქართულენოვან მოქალაქეებში უნდა გაზარდოს სახელმწიფოებრივი აზროვნების ახალგაზრდობის წილი და მათი სასკოლო პროგრამის ცოდნის დონე გაუთანაბროს ქართულენოვანი სკოლების კურსდამთავრებული ახალგაზრდების დონეს. 

რა გახადა ამ პროგრამის შემუშავების საფუძველი და რა წინააღმდეგობებს აწყდებიან მისი მესვეურები, გვესაუბრება ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ასოცირებული პროფესორი, ფსიქოლოგიისა და განათლების მეცნიერებათა ფაკულტეტის მულტილინგვური განათლების პროგრამის ხელმძღვანელი კახა გაბუნია:

– ბატონო კახა, რამდენიმე წელია, ამუშავდა 4+1 პროგრამა და ამან ეთნიკურად არაქართველი სტუდენტების რაოდენობა საგრძნობლად გაზარდა, ანუ რეფორმა წარმატებული იყო. თუმცა წლებმა აჩვენა, რომ ეთნიკურად არაქართველ  ახალგაზრდებში არა მხოლოდ ქართული ენის ცოდნის, არამედ, ზოგადად, განათლების მიღების პრობლემა დადგა. როდიდან გამოიკვეთა, რომ  4+1 პროგრამა არ იყო საკმარისი და არაქართულენოვანი ახალგაზრდების სწავლების ახალი ეტაპი უნდა დაწყებულიყო?

– მე გახლდით სწორედ ამ 4+1 პროგრამის  სათავეებთან და ეთნიკური უმცირესობებისთვის ქართულის, როგორც სახელმწიფო ენის, სწავლების სხვადასხვა მიმართულების არაერთ პროექტში ვარ ჩართული. ამდენად, ამ მიმართულებით დიდი გამოცდილება დამიგროვდა, როგორც ლინგვისტსა და ექსპერტს.  პირველ რიგში, იმით დავიწყებ, რომ წლები დაგვჭირდა განათლების სამინისტროს დასარწმუნებლად, რომ  ეს საშეღავათო პოლიტიკა (ასე ჰქვია ამ 4+1 პროგრამას) ჩამოყალიბებულიყო იმ სახით და იმ ფორმატით, როგორითაც ფუნქციონირებს.

დღეს ეს პროგრამა 30-ზე მეტ უნივერსიტეტში მუშაობს და საკმაოდ წარმატებითაც – უკვე საგრძნობია არაქართულენოვანი სტუდენტების ზრდა ქართულენოვან უმაღლეს სასწავლებლებში.

საშეღავათო პოლიტიკის დანერგვას თავისი წინაპირობა ჰქონდა – იმის გამო, რომ ამ თემების წარმომადგენელმა ახალგაზრდებმა ენა არ იცოდნენ, რეალურად ხდებოდა „ტვინების გადინება“.

2005-დან 2010 წლამდე, როცა რეფორმა განხორციელდა და უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში მიღების სხვა სისტემა დამკვიდრდა, ჩვენი არაქართულენოვანი მოქალაქეების, და ასეთი საქართველოს მოსახლეობის 13 %-ზე მეტია, თითებზე ჩამოსათვლელი რაოდენობა აბარებდა ქართულ უნივერსიტეტებში. დანარჩენები გადიოდნენ აზერბაიჯანში, სომხეთსა და რუსეთში. ეს იყო მძიმე პოლიტიკური ფაქტორი, რომელმაც გამოკვეთა ორი პრობლემა: ჯერ ერთი, აქედან სასწავლებლად წასული ახალგაზრდობა უკან აღარ ბრუნდებოდა, მეორეც – ადამიანები, რომლებმაც იქ დაამთავრეს უმაღლესი სასწავლებელი, მაგალითად, მასწავლებელი, რომელმაც მიიღო განათლება ერევნის ან ბაქოს სახელმწიფო უნივერსიტეტებში, შემოდიოდნენ პრინციპულად სრულიად განსხვავებულ საგანმანათლებლო სისტემაში და, თავისდაუნებურად, არც ისე კარგად აკეთებდნენ საქმეს.

მოვიყვან კონკრეტულ მაგალითს:  ჩვენთან, მოგეხსენებათ, იკითხება საგანი „საქართველოს ისტორია“.  არაქართულენოვან სკოლებში პრაქტიკულად, 3-4 კაცი იქნება, ვინც  საქართველოს ისტორიის პროფესიონალი მასწავლებელია (იმ გაგებით, რომ ის, შეიძლება, ისტორიკოსი იყოს, მოსკოვში ჰქონდეს დამთავრებული, მაგრამ  საქართველოს ისტორიის სპეციალისტი არ არის), ანუ იმ ცოდნის მატარებელია, რომელიც გადასცემს ცოდნას არაქართველ ბავშვებს. გამოდის, რომ ეს საგანი ამ სკოლებში არ ისწავლება, ან, თუ ისწავლება, ძალიან ცუდად და ზედაპირულად.

ჩვენ ადრიდანვე ძალიან მწვავედ  დავსვით ორი  საკითხი: პირველი –  მშობლიური ენა  და ლიტერატურა (სომხური იქნება ეს, აზერბაიჯანული, რუსული თუ სხვა) არ შეიძლება ისწავლებოდეს იმ სტანდარტებით და იმ პროგრამით, რაც შემუშავებულია სომხეთში, აზერბაიჯანსა  თუ რუსეთში. ის უნდა ისწავლებოდეს  საქართველოში შედგენილი პროგრამით – ეროვნული სასწავლო გეგმით. მეორე –  სახელმძღვანელოები არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება შემოდიოდეს უცხოეთიდან. ეს არის დიდი პოლიტიკური შეცდომა და დღემდე ეს საკითხი არ შეიძლება მოგვარებულად ჩაითვალოს.

არის ობიექტური ფაქტორებიც. ამ სახელმძღვანელოებს დაწერა უნდა – ვინ უნდა დაწეროს? ჩვენ არ გვყავს ამდენი სპეციალისტი. კი, გვაქვს უნივერსიტეტში არმენოლოგიის შესანიშნავი კათედრა, მაგრამ  სახელმძღვანელოების შექმნას გაცილებით დიდი ძალისხმევა და მეტი რესურსი სჭირდება. ამიტომ იმთავითვე ითქვა, რომ ჩვენ უნდა გვქონდეს სომხეთის  და აზერბაიჯანის განათლების სამინისტროებთან კომუნიკაცია, თუმცა   სასწავლო პროგრამა და სახელმძღვანელოები საქართველოში უნდა შემუშავდეს ეროვნული გეგმის მიხედვით.

დავუბრუნდეთ თქვენს კითხვას – რატომ არ არის საკმარისი 4+1 პროგრამა? ხომ ემზადება მოსწავლე 1 წელი ქართულ ენაში? მერე 4 წელი ხომ სწავლობს?…  ამ პროგრამის ამუშავების შემდეგ გავიდა წლები, ვაკვირდებით და ვხვდებით, რომ, ცოდნის მხრივ, ძალიან დიდია სხვაობა ქართველ და არაქართულენოვან სტუდენტებს შორის. ანუ, რაც წლები გადის, ამ სკოლებში უფრო და უფრო უარესდება საქმე განათლების მიწოდების თვალსაზრისით, რადგან ამ 300-მდე სკოლაში (214 დამოუკიდებელი სკოლა და 80-მდე სექტორი) არიან საპენსიო ასაკს კარგა ხნით გადაცილებული პედაგოგები, მათ პენსიაში ვერ უშვებენ, მაგრამ ეს ნიშნავს, რომ ცოდნის ხარისხს ვაგდებთ. შეიძლება ვინმემ თქვას – არც ქართული სკოლები ბრწყინავენ და იქაც ბევრია ასაკიანი პედაგოგებიო, მაგრამ ქართულ სკოლას კადრების პრობლემა არ აქვს,  ჯერ მარტო ქუთაისის პედაგოგიკის ფაკულტეტი უშვებს წელიწადში  400  მასწავლებელს. ამას დაუმატე თსუ, ილიაუნი, ბათუმი, ახალციხე, თელავი, გორი და ა.შ. ამდენად, საკმაოდ დიდი რაოდენობაა ახალგაზრდობისა და ვერ ვიტყვი, რომ ქართულ სკოლებს არ აქვთ შესაძლებლობა, რომ რესურსი შეავსონ. არაქართულენოვან სკოლებში  კი კადრები, უბრალოდ, არ არის.

შეიძლება ვინმემ თქვას – რა მოხდა, წავიდა ადამიანი ერევანში და დაამთავრა მათემატიკის, ფიზიკის, ქიმიის ფაკულტეტი,  დაბრუნდა საქართველოში და ასწავლის, რა არის ამაში ცუდი?  ჯერ ერთი – როგორც აღვნიშნე, არავინაც არ ბრუნდება, მეორე – თუ პედაგოგიური არ აქვს დამთავრებული, სკოლაში ვერ შევა და მესამეც – ის არ არის მზად ქართული ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული სწავლებისთვის. ამან გამოიწვია ის, რომ ამ სკოლებში გვაქვს პედაგოგთა კატასტროფული დეფიციტი, განსაკუთრებით სწორედ ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მიმართულებით.  ახლა რომ გახვიდეთ ნინოწმინდის, ახალქალაქის, წალკის და  სხვა რაიონების სკოლებში, თქვენ ვერ ნახავთ რეალურად იმ სპეციალობის ადამიანს, რომელმაც უნდა ასწავლოს. მაგალითად, მათემატიკას ასწავლის ეკონომისტი, რომელსაც უნივერსიტეტში  გავლილი აქვს ეს მეცნიერება. ზოგჯერ ისეც ხდება, რომ ერთი პიროვნება პარალელურად რამდენიმე საგნის პედაგოგია. ჩვენ გვქონდა მაგალითი, როცა  83 წლის პედაგოგი 8 საგანს ასწავლიდა ერთ სკოლაში.

– თსუ-ს ფსიქოლოგიისა და განათლების მეცნიერებათა ფაკულტეტზე ფუნქციონირებს მასწავლებელთა მომზადების 60-კრედიტიანი საგანმანათლებლო პროგრამა „მასწავლებელი“. რა სხვაობაა ამ ორ პროგრამას შორის?

– ზოგადად, იმისთვის, რომ მასწავლებელი გახდე, რამდენიმე გზაა. ან სწორედ ეს 60-კრედიტიანი პროგრამა უნდა დაამთავრო, მერე ჩააბარო პროფესიული უნარები და საგნობრივი გამოცდები (რომლის შედეგადაც მოგენიჭება მასწავლებლის კვალიფიკაცია), ან დაამთავრო ჩვეულებრივი 300-კრედიტიანი საბაკალავრო-სამაგისტრო პროგრამა და შეხვიდე სკოლაში. მაგრამ აქაც არის ერთი დიდი სხვაობა – არცერთი ეს პროგრამა არ ამზადებს მასწავლებელს მულტილინგვური, ანუ ორ ენაზე სწავლებისთვის, რაც საჭიროა არაქართულენოვანი სკოლებისთვის. შესაძლოა, ადამიანმა შესანიშნავად იცოდეს სომხური ან აზერბაიჯანული ენა, დაამთავროს ეს 300-კრედიტიანი პედაგოგიური პროგრამა და მოუნდეს არაქართულენოვან სკოლაში სწავლება, ის ამას მაინც ვერ შეძლებს, თუ მულტილინგვური სწავლების პროგრამა არ გაიარა.

–  რატომ, რა არის განსხვავება?

–  იმიტომ, რომ არაქართულენოვან სკოლებში მიმდინარეობს სწავლება სომხურ ან აზერბაიჯანულ ენებზე და რაც უნდა ძლიერი პედაგოგი იყოს, თუ მან ენა არ იცის, ვერ შეძლებს სწავლებას. მეტსაც გეტყვით, სომხურენოვანმა (ქართულიც რომ იცის, ისეთმა) რომ დაამთავროს  300-კრედიტიანი პროგრამა (და არა მულტილინგვური პროგრამა), მაინც ვერ შეძლებს ასწავლოს, რადგან ტერმინოლოგია განსხვავებულია. მაგალითად, რაც უნდა კარგად მომზადებული იყოს ადამიანი მათემატიკის სწავლების მეთოდიკაში (ქართულად), სომხურ სკოლაში ვერ ასწავლის, რადგან სხვაა სასაუბრო ენის კარგად ფლობა და სხვა – სასწავლო ენა, სადაც სხვა ტერმინოლოგიაა. ამიტომ, თუ აკადემიურ ენას არ ფლობ, გაგიჭირდება სწავლება. შესაბამისად, ეს მასწავლებლები უბრალოდ ვერ მზადდება ამ პროგრამებზე. მივედით ისევ თქვენს პირველ კითხვასთან და გიპასუხებთ: დიახ, არ არის საკმარისი ახალგაზრდების აღზრდისთვის მხოლოდ 4+1 პროგრამა, რადგან   მარტო ენის ცოდნა განათლების დონეს არ განსაზღვრავს. 

– მოდით, დავაზუსტოთ, რას ნიშნავს ბილინგვური სწავლება.

– ბილინგვური ნიშნავს, რომ სკოლაში შედის სწავლების მეორე ენა, რაც ეხება დარგობრივი საგნების სწავლებას. მაგალითად, კანონში წერია, რომ „ბუნებისმეტყველება“, „საქართველოს ისტორია“ ან „სამოქალაქო განათლება“ აუცილებლად უნდა ასწავლო ქართულ ენაზე. სად სრულდება ეს ვალდებულება? არცერთ არაქართულენოვან სკოლაში. იმიტომ კი არა, რომ არ უნდათ,  იმიტომ, რომ  ბავშვი არაა ენობრივად მზად იმისთვის, რომ ქართულ ენაზე ისწავლოს და დაძლიოს საგანი.  შესაბამისად, გარდა იმისა, რომ პრობლემას ვაწყდებით სკოლებში, კანონიც ირღვეოდა.

– მაშ, როდის დადგა გარდაუვალი საჭიროება, რომ გახსნილიყო ეს 300-კრედიტიანი მულტილინგვური პროგრამა?

– თავდაპირველად გავაკეთეთ საბაკალავრო პროგრამა, რომელიც არაქართულენოვანი სკოლებისთვის მოამზადებდა მასწავლებლებს დაწყებით კლასებში  – პირველიდან მეექვსე კლასის ჩათვლით. ამ პროგრამას ერქვა მულტილინგვური განათლების საბაკალავრო პროგრამა. შემდგომ სახელმწიფომ მიიღო გადაწყვეტილება, რომ საბაკალავრო პროგრამები მილევად რეჟიმში გადასულიყო. 2015 წლიდან დავიწყეთ მულტილინგვური განათლების 300-კრედიტიანი პროგრამის შემუშავება, რომელმაც  2020 წელს გაიარა აკრედიტაცია.

ეს სტუდენტები, ძირითადად, აბარებენ 4+1 პროგრამით და შემდეგ იწყება მათი ენობრივი და საგნობრივი წვრთნა. პროგრამით გათვალისწინებულია, რომ  ჩვენმა კურსდამთავრებულმა ორი ენა უნდა იცოდეს მაღალ დონეზე – ქართული და სომხური ან აზერბაიჯანული. ძირითადად ჩვენი სტუდენტები არაქართულენოვნები არიან, მაგრამ გვყავს  ქართველებიც. პროგრამას აქვს ენობრივი ბლოკები და ის ქართულენოვანი სტუდენტი, რომელიც აბარებს ამ პროგრამაზე, ვალდებულია, აირჩიოს სომხური ან აზერბაიჯანული და ამ 5 წლის განმავლობაში ისწავლოს, რადგან აუცილებლად უნდა იცოდეს ის ენა, რომელიც მეორე ენაა კონკრეტულ სკოლაში.

ჩემთვის, როგორც პროგრამის ხელმძღვანელისთვის, უმჯობესია, სტუდენტები იყვნენ ადგილობრივი არაქართულენოვანი ეთნიკური ჯგუფების წარმომადგენლები. ისინი ქართული ენის სწავლასთან ერთად დასპეციალდებიან კონკრეტულ საგნებში, ესენია: „ბუნება“, „მათემატიკა“, „სამოქალაქო განათლება“, „ჩვენი საქართველო“, მშობლიური ენა და ქართული, როგორც მეორე ენა. ამ პროგრამის კურსდამთავრებულს შეუძლია ასწავლოს I-VI კლასებში. იმისთვის, რომ მან გააგრძელოს მეექვსე კლასის ზემოთ  სწავლება, მოუწევს NAEC-ში გამოცდების ჩაბარება.  ამ ეტაპზე მიღება ცხადდება 15 სტუდენტზე.

ჯერ პროგრამის კურსდამთავრებული არ გვყავს, მაგრამ გვყავს მობილობით გადმოსულები, რომლებმაც შარშან პირველად დაასრულეს ეს პროგრამა. უნდა გითხრათ, რომ ეს კურსდამთავრებულები დაიტაცეს სკოლებმა, რადგან ისინი არიან მართლა ის კადრები, რომელიც ამ საქმის მცოდნე და პროფესიონალები არიან. სკოლების გარდა, ისინი განათლების სამინისტროშიც არაერთ პროექტში არიან ჩართულნი,  რადგან კარგად ფლობენ მულტილინგვური სწავლების სპეციფიკას.

– თქვენ აღნიშნეთ, რომ 15 სტუდენტს იღებთ წელიწადში პროგრამაზე. საკმარისია ეს რაოდენობა?

– როგორ ეყოფა 15 სტუდენტი 300-მდე სკოლას? ცხადია, არ არის საკმარისი, მაგრამ – მე პირდაპირ ვამბობ – მომდევნო წელს, თუ ეს პროგრამა შევა უფასო პროგრამების ჩამონათვალში, ყოველწლიურად 15 კი არა, 100 კაცს გამოვუშვებ. ახლა 15 ადგილი მქონდა გამოცხადებული და 32 სტუდენტი სწავლობს, მიუხედავად იმისა, რომ თავისი ჯიბიდან იხდიან ფულს.

– პედაგოგიკა ხომ უფასო სწავლების ჩამონათვალშია? რატომ არ ეხება ეს თქვენს პროგრამას?

– აი, აქ უკვე მივადექით უდიდეს პრობლემას და განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს. მე მათთან მისაუბრია ამ თემაზე და დამისაბუთებია, რაოდენ საჭირო და სახელმწიფოებრივი საქმეა ამ პროგრამაზე უფასო სწავლება, მაგრამ დღემდე ვერ მივაღწიე იმას, რომ მულტილინგვური პროგრამა პრიორიტეტულ პროგრამათა ჩამონათვალში მოხვდეს. რატომ? პასუხი არ გვაქვს. მივდივართ სამინისტროში, ვესაუბრებით მინისტრს, დეპარტამენტების ხელმძღვანელებს, გვპირდებიან, რომ გამოასწორებენ და ბრძანებაში ცვლილებებს შეიტანენ, მაგრამ ბოლოს აღმოჩნდება, რომ ამის თანხები არ აქვთ. არადა, ეს არის უაღრესად საშური საქმე, მით უფრო, რომ  უკვე დაიწყეს საუბრები უმცირესობების წარმომადგენლებმა – ეს არის ჩვენი დისკრიმინაციაო.

– თუ არის რეგიონებში ცნობილი ამ  პროგრამის შესახებ?

– პროგრამის პოპულარიზაციისთვის მე, რაც შემიძლია, ვაკეთებ – ჩავდივართ რეგიონებში, ვხვდებით მოსწავლეებს, ვატარებთ საინფორმაციო საუბრებს, ვუხსნით, მაგრამ ეს ჩვენ კი არა, სამინისტრომ და განათლების რესურსცენტრებმა უნდა გააკეთონ. რაც მთავარია, პროგრამა უნდა მოხვდეს პრიორიტეტულების სიაში და  NAEC-მა შეიტანოს უფასო პროგრამების ჩამონათვალში. მე ამ ბავშვებს გარანტირებულად უნდა ვაძლევდე დასაქმების შესაძლებლობას.

ბევრი რამაა ისეთი, რაც სცილდება ჩვენი კომპეტენციის საზღვრებს. საქმე სახელმწიფოებრივად მნიშვნელოვანი და პოლიტიკურად მგრძნობიარეა,  დანის პირზე გვიხდება გავლა, მით უფრო, რეგიონში ამ პოლიტიკური დაძაბულობის ფონზე.

ჩვენ უნდა ვზრდიდეთ საქართველოს მოქალაქეს და სახელმწიფოებრივად მოაზროვნე პედაგოგებს. საქართველოში 6000-მდე მასწავლებელია, რომელმაც ქართული არ იცის. ბევრი არა თავისი მიმართულებით ასწავლის და  15 კაცით ამის ვერ მოაგვარებ.

საბედნიეროდ, ჩვენი დეკანი მზია წერეთელი კარგად იცნობს ამ პრობლემას, რადგან დარეჯან თვალთვაძესთან  და შალვა ტაბატაძესთან ერთად სათავეშივე იყო ჩართული. ანუ გვყავს პროფესიონალები და გვინდა, სამინისტრომ უფრო მოკლე ვადებში მოახერხოს იმ საჭიროების დანახვა, რისი მოგვარებაც აუცილებელია.