თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში მიმდინარეობს მუშაობა ვრცელ ქართულ-ინგლისურ ონლაინ თემატურ ლექსიკონზე. თსუ-ს თანამშრომლები, რომლებიც ჩართულნი არიან მის შექმნაში, გვიზიარებენ აზრს მისი მნიშვნელობისა და მუშაობის პროცესის შესახებ.

ლია ქაროსანიძე, ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, არნ. ჩიქობავას ენათმეცნიერების ინსტიტუტის განყოფილების გამგე:  ,,2020 წელს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში დაიწყო მუშაობა ვრცელი ქართულ-ინგლისური თემატური ლექსიკონის შესაქმნელად. ლექსიკონზე მუშაობენ თსუ-ს არნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტის თარგმნითი ლექსიკონებისა და სამეცნიერო ტერმინოლოგიის განყოფილების თანამშრომლები და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ინგლისური ფილოლოგიის მიმართულების პროფესორები. ამ ერთობლივ პროექტს სიმბოლურად „საბასეული“ ვუწოდეთ, რადგან „სიტყვის კონა“ არის ქართული ენის ცნებებად დამუშავების პირველი ცდა.

საბოლოოდ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ქართული ენის სალექსიკონო ფონდი კარგადაა შესწავლილი, თუმცა თანამედროვე სალიტერატურო ენის მასალაც მისამატებელია და ამ მხრივ მუშაობა უნდა გაგრძელდეს.  სწორედ ამ უნიკალურ მასალებს  ეყრდნობა ვრცელი ქართულ-ინგლისური თემატური ლექსიკონი. თარგმნით ლექსიკოგრაფიაში ამ უიშვიათესი ღირებულების მასალის ინგლისური შესატყვისების დადგენა წინ გადადგმული უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი იქნება ქართული ენის ლექსიკურ ფონდში ასახული ქართული კულტურის სრულად წარმოსაჩენად, თანამედროვე ციფრულ სამყაროში ქართული ენის ადგილის დასამკვიდრებლად“.

მანანა რუსიეშვილი, პროფესორი, თსუ-ს ინგლისური ფილოლოგიის კათედრის ხელმძღვანელი: ,,როგორც კათედრის ხელმძღვანელს განსაკუთრებით მახარებს ის, რომ ინგლისური ფილოლოგიის  სამივე საგანმანათლებო საფეხურის სტუდენტები ლექსიკონის მასალაზე მუშაობისას ეუფლებიან თარგმნითი ლექსიკოგრაფიის არა მხოლოდ პრაქტიკულ სამუშაოს, არამედ თავიდანვე ჩაერთვებიან სამეცნიერო-კვლევით მუშაობაში, რადგანაც თითოეული სიტყვის მოძებნა და დამატება გარკვეული კვლევის საფუძველზე ხდება. სტუდენტებთან მუშაობენ ჩვენი კათედრის ასისტენტ-პროფესორი მარიამ ქებურია და კათედრის დოქტორანტი, მოწვეული მასწავლებელი მარინე მახათაძე“.

მარიამ ქებურია, თსუ-ს ინგლისური ფილოლოგიის კათედრის ასისტენტ-პროფესორი: ,,აღსანიშნავია, რომ ამ და სხვა პროექტში მონაწილეობის მისაღებად მიმდინარეობს ხოლმე სტუდენტების შერჩევა. სტუდენტები ერთვებიან ლექსიკოგრაფიული კვლევის პროცესში საკუთარი ინტერესის, ცნობისმოყვარეობის გამო – მათი ჩარულობა არ უკავშირდება კრედიტების ზრდას ან რაიმე სხვა დამატებით ფორმალურ უპირატესობას. ეს გახლავთ სრულად ინტერესზე და სამეცნიერო ცნობისმოყვარეობაზე დაფუძნებული კვლევისა და სწავლის პროცესი.

აქვე უნდა აღინიშნოს ჩვენი კათედრის აქტიური თანამშრომლობა კვლევით ინსტიტუტებთან. ინგლისური ფილოლოგიის მიმართულებაზე ხშირია მეცნიერების მოხსენებები, კვლევითი ინსტიტუტის თანამშრომლების გამოცდილების გაზიარება, მათი პროფესიული მიღწევების პოპულარიზაცია სტუდენტებს შორის. ცოდნის გაზიარების ეს დიალოგი (მუდმივმოქმედი სემინარები, მოწვეული მომხსენებლების საჯარო ლექციები, მასტერკლასები) ერთმანეთთან აახლოებს სწავლებისა და კვლევის პროცესს და უფრო შედეგიანს ხდის ჩვენი პროფესორების ძალისხმევას“. 

ლელა დუმბაძე, მთარგმნელი, თსუ-ს უცხო ენათა ცენტრის ინგლისური ენის მასწავლებელი: ,,ქართულ სინამდვილეში იყო შემთხვევა 80-იანი წლების დასაწყისში, როცა დიდმა ქართველმა ენათმეცნიერმა, ბიძინა ფოჩხუამ შექმნა და გამოსცა „თანამედროვე ქართული ენის იდეოგრაფიული ლექსიკონის“ პირველი ნაწილი. საუბედუროდ, მისი მეორე ნაწილი, უკვე დასრულებული და სტამბაში დასაბეჭდად მიტანილი, უკვალოდ დაიკარგა, მისი ავტორი კი ამის შემდეგ სულ მალე გარდაიცვალა კიდეც… 

ვის და რა სარგებლობა შეიძლება მოუტანოს ამ სახის ლექსიკონებმა? ჩემი აზრით, ეს იქნება უდიდესი მნიშვნელობის მქონე მოვლენა როგორც მთარგმნელებისთვის თუ უცხო ენის შემსწავლელთათვის, ისე, ზოგადად, ქართული ენით დაინტერესებული ფართო საზოგადოებისთვის, რადგან ლექსიკონი, გარდა ორენოვანი არჩევანისა, საშუალებას იძლევა, ერთი მხრივ, ზოგადად გავიაზროთ ქართული ენის, მისი ლექსიკის  სიმდიდრე და  სილამაზე და, მეორე მხრივ, უკეთ აღვიქვათ და  გამოვიყენოთ ამ ენის განუზომელი საშუალებები.

ინგლისელებს მდიდარი გამოცდილება აქვთ ამ საქმეში. ამ სახის ლექსიკონებს ისინი „კონცეპტუალურს“, „იდეოგრაფიულს“ ან „იდეოლოგიურს“ უწოდებენ. ეს არის ლექსიკონები, სადაც გადამწყვეტია სიტყვების დაჯგუფების პრინციპი მათი სემანტიკური ნათესაობის შესაბამისად და არა ანბანური თანმიმდევრობა.

მე, როგორც მთარგმნელს, განსაკუთრებით მახარებს ეს წამოწყება, რადგან თარგმნისას უამრავი მუშაობა მიწევს სინონიმურ ჯგუფებში ზუსტი შესატყვისის მოსაძიებლად, ხოლო ამგვარი ლექსიკონის ხელმისაწვდომობა მისწრება იქნება როგორც მთარგმნელთა ფართო წრისთვის, ისე, ზოგადად, ენის შესწავლით დაინტერესებული ფართო საზოგადოებისთვის“.

მარინე მახათაძე, თსუ-ს მოწვეული მასწავლებელი, დოქტორანტი: ,,ამ დიდ ლექსიკონს, ბაზას, გარდა იმ პრაქტიკული დანიშნულებისა, რაც ზოგადად ორენოვან თარგმნით ლექსიკონებს აქვთ, აქვს აგრეთვე კულტურული არტეფაქტის ღირებულებაც, რომელიც ენობრივი ინფორმაციის (ქართულიდან ინგლისურად) მიმოქცევისათვის არის მნიშვნელოვანი.  ქართული ტერმინოლოგიის წარმოჩენის მხრივაც ღირებული იქნება ეს ლექსიკონი.

აღმოვაჩინეთ, რომ „დიუნს“ ზუსტი ქართული ეკვივალენტი „სილახვავი“ აქვს, „ფიონს“ –„ცეცხლაქარი“, „ფლიუგერის“ პარალელური ქართული შესატყვისი „აფქიოა“. ისეთი მდიდარი სამწერლობო ტრადიციების მქონე ენისათვის, როგორიც ქართულია, მსგავსი სიტყვები არ უნდა დაიკარგოს და ჩვენ მათი ლექსიკონში ასახვა უნდა შევძლოთ. ქართული ენის ლექსიკური შესაძლებლობები, დიალექტიზმები (თავისი ექსპრესიულობით) აგრეთვე დიდ ადგილს იკავებს ამ ლექსიკონში. დიდი ქართულ-ინგლისური (თემატური) ლექსიკონის მიკროსტრუქტურა შედგება შემდეგი ნაწილებისაგან: მეტყველების ნაწილი, გრამატიკული ინფორმაცია, სტილისტიკური კვალიფიკაციები, კოლოკაციური ინფორმაცია, თარგმნითი ან მნიშვნელობის ეკვივალენტი ინგლისურ ენაზე, საილუსტრაციო წინადადება ქართულად და მისი თარგმანი ინგლისურად, მითითებანი და სიტყვათხმარებასთან დაკავშირებული შენიშვნები. ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი სწორედ კონტექსტების მოძიებაა და ამ პროცესში გამოვიყენეთ არა მხოლოდ ცალკეული დარგობრივი სამეცნიერო მასალა, არამედ უდიდესი ნაწილი მოპოვებულია ენობრივი ტექსტკორპუსებიდან, მაგალითად: ქართული ენის ეროვნული კორპუსი, დიალექტური კორპუსი, პარალელური კორპუსი“.