გამოიცა თსუ-ს პროფესორის ლელა ებრალიძის მიერ ქართულად თარგმნილი ედგარ ალან პოს ლექსების კრებული. კრებულში შესულია 25 რჩეული ლექსი, რომელთა უმრავლესობა ქართულად პირველად ითარგმნა.

ლელა ებრალიძე ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის თარგმანმცოდენეობის კათედრის პროფესორია, იკვლევს მხატვრული თარგმანის პრობლემებს და აქტიურად თარგმნის მხატვრულ ლიტერატურას. მისი პოეტური თარგმანებიდან მნიშვნელოვანია ბრიტანელ და ამერიკელ პოეტთა ქართული თარგმანების კრებული „ლირიკული მოზაიკა“, ოსკარ უაილდის პოემის „რედინგის ციხის ბალადა“, ასევე ცნობილი ქართველი პოეტების ლექსების ინგლისური თარგმანები, რომლებიც შესულია ლიტერატურულ ალმანახში New Century (2003,2004) და წიგნში „ქართული რომანსები Georgian Romances” (2018).

,,მხატვრული ლიტერატურის თარგმნა განსაკუთრებულ ცოდნასა და ნიჭს მოითხოვს, ხოლო ლექსის თარგმნა ამ შემოქმედების მწვერვალია… ყოველგვარი გადაჭარბების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ ლელა ებრალიძის მიერ ქართულად თარგმნილ ედგარ ალან პოს ლექსების კრებულში შესული ყველა ლექსის თარგმანი ამ მოთხოვნებს აკმაყოფილებს − როდესაც თარგმანს ვკითხულობთ, იქმნება შთაბეჭდილება, რომ ის არ ჩამოუვარდება ორიგინალს. თარგმანში აღდგენილია დედნისეული რიტმი და ჟღერადობა, შენარჩუნებულია ხატი, ან ხდება მისი დახვეწილი ინტერპრეტაცია; სტრიქონში მარცვლების განსხვავებული რაოდენობით გადმოტანა გასაგები და მისაღებია; განსაკუთრებით მოსახერხებელია დედნისა და თარგმანის შედარება, როდესაც ორივეს შეიძლება ერთდროულად ჩახედო…

კრებულის მნიშვნელოვანი ნაწილია მთარგმნელის შენიშვნები, სადაც განხილულია ყველა ლექსის ისტორია, სტრუქტურა, პოეტური ხატის, მეტაფორის, ალუზიის, სხვადასხვა მინიშნების განმარტება. ეს ყველაფერი გვაძლევს ამომწურავ ინფორმაციას და ქმნის სრულყოფილ სურათს. ედგარ ალან პოს პოეტური სამყაროს უკეთ აღსაქმელად საგულისხმოა ბიოგრაფიული ცნობებიც, რომლებიც მოიცავს ავტორის პირად ცხოვრებას, ურთიერთობებს, შემოქმედების გამოქვეყნებასთან დაკავშირებულ სირთულეებს… ედგარ პოს პოეზია არის მშვენიერება – შექმნილი რიტმის მეშვეობით. ლელა ებრალიძის თარგმანში კი ისმის მუსიკა, რომელიც ოსტატურად შერჩეული რითმებით, ალიტერაციით, გამეორებებითა და სხვა გამომსახველობითი საშუალებებით მიიღწევა“, – აღნიშნავს კრებულის რედაქტორი ოთარ მათეშვილი.

ედგარ ალან პოს „რჩეული ლექსები“ გაამდიდრებს ქართულ პოეტურ ხელოვნებას, ხოლო ამერიკული პოეზიით დაინტერესებული მკითხველისთვის ის მნიშვნელოვანი შენაძენი იქნება.

                                                      ედგარ ალან პოს შესახებ

მე-19 საუკუნის ამერიკელი პოეტი, მწერალი და კრიტიკოსი ედგარ ალან პო ერთ-ერთ ყველაზე მრავალმხრივ ფიგურად წარმოგვიდგება მსოფლიო ლიტერატურაში. პომ საფუძველი ჩაუყარა დეტექტიური, სათავგადასავლო, საშინელებათა და ფანტასტიკური ჟანრების განვითარებას. რომანტიკოს პოეტს წინამორბედად მიიჩნევდნენ სიმბოლისტები – პოს მათთან სინამდვილის უარყოფა, მისტიციზმი და პესიმიზმი აერთიანებდა. შარლ ბოდლერმა, რომელიც სრულად იზიარებდა ედგარ პოს მსოფლმხედველობასა და ტრაგიკულ განცდებს, რამდენიმე წელი მოანდომა მისი პოეზიის ფრანგულად თარგმანს. პოს გენიის წინაშე ქედს იხრიდა სტეფან მალარმეც, რაც კარგად ჩანს ღვარძლიანი და უსამართლო კრიტიკოსებისაგან პოეტის დასაცავად დაწერილ სონეტში. სამწუხაროდ, ისტორია ბევრ გენიოსს იცნობს, რომელთაც სამშობლოში იმაზე ნაკლები პატივი და დაფასება ხვდათ წილად, ვიდრე სხვაგან. ედგარ პოც ევროპაში მეტი პოპულარობით სარგებლობდა, ვიდრე ამერიკის შეერთებულ შტატებში. თავად ედგარ პო პოეზიას განმარტავდა, როგორც მშვენიერებას – შექმნილს რიტმის მეშვეობით. მის ლექსებში მუსიკასთან მიახლოებული ჟღერადობა საოცარი ოსტატობით შერჩეული რითმების, რიტმის, ალიტერაციის, გამეორებისა და სხვა მხატვრული ხერხების მეშვეობით არის მიღწეული. პოს პოეზიის მუსიკასთან ნათესაობას მოწმობს ის ფაქტიც, რომ პოეტის შემოქმედება შთაგონების წყაროდ იქცა ისეთი კომპოზიტორებისთვის, როგორებიცაა – რაველი, დებიუსი და რახმანინოვი. ლექსებში სრულყოფილი ჟღერადობის შექმნის შესახებ თავად პოეტი საუბრობს ესეიში „კომპოზიციის ფილოსოფია“, რომელიც ლექსის დანაწევრებისა და მისი ნაწილების ცალ-ცალკე განხილვის, ლექსის სტრუქტურის აღწერის მცდელობას წარმოადგენს. ნაშრომში პო „ყორანზე“ მუშაობის პროცესს მათემატიკური სიზუსტით შესრულებული გამოთვლების თანამიმდევრობად წარმოაჩენს. მიუხედავად ამისა, დეტექტიური ჟანრის მოთხრობისაგან განსხვავებით, პოს ლექსებში ჩაქსოვილი ღრმა აზრი და განცდები მხოლოდ ლოგიკურ ახსნას ვერ დაექვემდებარა და „კომპოზიციის ფილოსოფიის“ ბოლოს ავტორი მაინც აზრის „მისტიკურ მნიშვნელობაზე“, ემოციურ ქვეტექსტსა და სიმბოლოებზე იწყებს საუბარს. ედგარ ალან პოს პოეზია, ერთი მხრივ, მშვენიერებით ხიბლავდა მკითხველს, მეორე მხრივ, ზოგი ამერიკელ პოეტს ნაწარმოებების შინაარსის ბუნდოვანების გამო „გაურკვევლობის პოეტადაც“ მოიხსენიებდა. შინაარსი არასდროს ყოფილა რომანტიკოსი პოეტისათვის მთავარი, მით უმეტეს შორს იდგა ყოველგვარი პათეტიკისა და დიდაქტიკისაგან. პო ის ხელოვანია, რომლის შემოქმედებასაც ყველაზე მეტად მიესადაგება ლოზუნგი  – „ხელოვნება ხელოვნებისათვის“. ედგარ პო მშვენიერებას და აბსოლუტურ ჭეშმარიტებას ოცნების სამყაროში ეძებდა და სიმბოლურად, მეტაფორებისა და პოეტური ხატების მეშვეობით გამოხატავდა. ამის საუკეთესო მაგალითად გამოდგება მუსიკალური ნაწარმოების რანგში აყვანილი ლექსები „ზარები“ და „ულალუმი“. შესაბამისად, ჩამოყალიბდა ზედაპირული მიდგომა პოს პოეზიისადმი, კერძოდ, თვითმიზნად უთვლიდნენ ცივ, ფორმალურ სრულყოფილებას. თუმცა უფრო სწორი იქნებოდა, თუ ვიტყვით, რომ პოსთვის, როგორც პოეტისათვის, ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო არა სიმართლისაკენ, არამედ სილამაზისაკენ სწრაფვა, შემოქმედებითი წარმოსახვა და არა ლოგიკური აზროვნება. ედგარ პომ რომანტიკული ლირიკისათვის ჩვეული სიუჟეტი მხოლოდ მისთვის დასამახსოვრებელი, არაჩვეულებრივი ტრაგიზმით გაამდიდრა. ორიგინალური მეტაფორები და ღრმა სიმბოლოები შემოქმედის სულიერ ტკივილს, იმედების მსხვრევასა და სასტიკ, უღიმღამო რეალობასთან ჭიდილს გამოხატავდა, რაც, საბოლოოდ, რომანტიკული გმირის ოცნებასა და სინამდვილეს შორის, პიროვნებასა და საზოგადოებას შორის კონფლიქტში აისახებოდა. საინტერესოა, რომ ედგარ პო ბაირონულ მეამბოხე გმირადაც გვევლინება. ბაირონის მაგალითით შთაგონებული პოეტი პოლონეთის აჯანყებაში მონაწილეობის მიღებასაც აპირებდა ჩაგრული პოლონელი ხალხის დასახმარებლად, მაგრამ ომში წაყვანაზე უარი უთხრეს. მის თანამედროვეებს ვერ აეხსნათ, როგორ შეეძლო სატრფოზე მგლოვიარე უნუგეშო პოეტს, „ულალუმის“ ავტორს, ცოლობა პირველი სიყვარულისთვის – ელმირა როისტერისათვის ეთხოვა. მათ აოცებდათ პოს შემოქმედებაში უმძიმესი სევდისა და ხანმოკლე, თუმც უსაზღვრო სიხარულის მონაცვლეობა. პოეტის თქმით კი მისი ცხოვრება იყო ახირება, იმპულსი, ვნება, მარტოობისადმი სწრაფვა და აწმყოს მიმართ ზიზღი – მომავლის გზნებით სავსე მოლოდინით გამძაფრებული. ერთი მხრივ, ამაღლებული გრძნობები, სილამაზისკენ სწრაფვა, სრულყოფილი ქმნილებები, ტალანტი და, მეორე მხრივ, ლოთისა და მოთამაშის, ჩხუბისთავისა და შეშლილის რეპუტაცია და უღირსი ჭორები მართლაც გაორებულ გრძნობებს იწვევდა მწერლის მიმართ. პოს სახელს ჩირქს სცხებდნენ, რაშიც მოშურნეთა ხელი ერია, კერძოდ, ვინმე რუფუს გრისუოლდისა. ეს გახლდათ სასულიერო პირი და უნიჭო მწერალი, რომელიც, სავარაუდოდ, ედგარ პოს, როგორც ლიტერატურული კრიტიკოსის, უკომპრომისო კრიტიკამ გააბოროტა და შურისძიების მიზნით აწ უკვე გარდაცვლილ შემოქმედზე ნეკროლოგი გამოაქვეყნა, სადაც პოეტი თავაწყვეტილ, ცინიკურ, ფსიქოლოგიურად დეგრადირებულ ადამიანად გამოიყვანა, სრულიად შემთხვევით რომ სდევდა წილად შემოქმედებითი ნიჭი. პოს ნიჭის თაყვანისმცემლებმა ბოროტ ცილისმწამებელსა და სხვა მტრებს საკადრისი პასუხი გასცეს. და მაინც, ედგარ პო დარჩა შემოქმედად, პიროვნებად, რომელსაც უდიდეს ხოტბასაც ასხამდნენ და ეჭვის თვალითაც უყურებდნენ. სხვაგვარად ვერც მოხდებოდა, რადგან როგორც აღტაცების, ისე მითქმა-მოთქმის საფუძველს მუდამ იძლეოდა მწერლის ცხოვრება, თავიდანვე ტრაგიკულად რომ აეწყო.

ედგარ პო მასაჩუსეტსის შტატის ქ. ბოსტონში 1809 წლის 19 იანვარს მსახიობების ოჯახში დაიბადა. დედა წარმოშობით ინგლისელი იყო, მამა კი – ირლანდიელი. სამი წლის იყო მომავალი პოეტი, დედა რომ გარდაეცვალა. ამ დროს მამა უკვე ოჯახიდან წასული იყო. მამის მამამ ედგარის უფროსი ძმა იშვილა და სხვა ოჯახში გააშვილეს, თავად ედგარ პო კი რიჩმონდელი ვაჭრის, ჯონ ალანის ოჯახში მოხვდა. თამბაქოთი მოვაჭრე ალანს სურდა ვაჟიც მის კვალს გაჰყოლოდა და პოეზიით გატაცებას და ტალანტს სერიოზულად არ უყურებდა. იმედგაცრუებულ მამობილს სულ უფრო ნაკლები ემეტებოდა რომანტიკოსი, მეოცნება ყმაწვილისთვის და ბოლოს სულ შეუწყვიტა ფინანსური დახმარება, არც ანდერძში მოუხსენიებია. მამობილისაგან მოძულებულ პოს მთელი ცხოვრების განმავლობაში ფინანსურად უჭირდა. ვალებში ჩაფლულმა სტუდენტობის პერიოდში ფულზე თამაშიც კი სცადა, რითაც კიდევ უარეს მდგომარეობაში აღმოჩნდა. ლიტერატურული მოღვაწეობით ბევრს ვერაფერს შოულობდა. პირველმა კრებულმა „ტამერლანი და სხვა ლექსები“, რომელშიც 1827 წელს ნასესხები ფულით გამოაქვეყნა, ვერც ფული მოუტანა და ვერც აღიარება. ამის შემდეგ მევალეებისათვის თავის ასარიდებლად დროებით სამხედრო სამსახურს მიაშურა. დიდხანს ვერც იქ გაძლო. მეორე წიგნი „ალ-არაფი, ტამერლანი და პატარა ლექსები“ 1892 წელს ბალტიმორში გამოვიდა ალანის მიერ გამოგზავნილი (თუმცა არა წიგნის გამოსაცემად) მცირეოდენი თანხით. ეს იყო უკანასკნელი შემწეობა მამობილისგან. 1831 წელს მეგობრების შეგროვებული ფულით პომ კიდევ ერთი კრებული გამოაქვეყნა სათაურით „ლექსები“. ამ კრებულში შემდგომში ცნობილი ბევრი ლექსი დაიბეჭდა პირვანდელი სახით. ხელმოკლეობით გაწამებული პოეტი მოთხრობებსაც გამუდმებით უგზავნიდა რედაქციებს, მაგრამ არ უბეჭდავდნენ. 1833 წელს პოს ბედმა გაუღიმა და მოთხრობამ „ბოთლში ნაპოვნი ხელნაწერი“ კონკურსში გაიმარჯვა, ჯილდოდ 50 დოლარი მიიღო. 1828 წელს გამოვიდა პოს ცნობილი მოთხრობა „არტურ გორდონ პიმის თავგადასავალი“. იმავე წელს დაიბეჭდა მოთხრობა „ლეგია“, 1839 წელს კი გამოქვეყნდა მოთხრობების პირველი კრებული „გროტესკები და არაბესკები“. 1844 წელს მწერალს ახალი წარმატება მოუტანა მოთხრობამ  „მფრინავი ბუშტის საოცარი თავგადასავალი“, მაგრამ ნამდვილი სენსაცია ერთი წლის შემდეგ გამოქვეყნებულმა კრებულმა „ყორანი და სხვა ლექსები“ მოახდინა. ეს გახლდათ „ყორანი“, „ანაბელ ლი“, „ულალუმი“, ,,ზარები“ და სხვანი, სიცოცხლის ბოლო წლებში შექმნილი შედევრები, როდესაც პომ პოეტური ოსტატობის მწვერვალს მიაღწია. პო ნაყოფიერად მუშაობდა აგრეთვე არაერთი ლიტერატურული ჟურნალის რედაქტორად. ჟურნალებში მწერალი საკუთარ ნაწარმოებებს, ხშირად დეტექტიური ჟანრის მოთხრობებს აქვეყნებდა, მაგრამ განსაკუთრებით სახელი გაითქვა, როგორც მხატვრული ლიტერატურის გაბედულმა, შეურიგებელმა, ნიჭიერმა კრიტიკოსმა. კრიტიკის სფეროს მიეკუთვნება ავტორისეული ესეიც „კომპოზიციის ფილოსოფია“. დიდებისაკენ მიმავალ გზას ედგარ პოს, სიდუხჭირესთან ერთად, პირად ცხოვრებაში განცდილი უამრავი ტკივილიც ურთულებდა. მწერალს სიყვარულში არ უმართლებდა. პირველი ყმაწვილური გატაცების ობიექტი იყო რიჩმონდელი თანაკლასელის დედა, ჯეინ სტენარდი, პოს მშვენიერი ლექსის „ჰელენს“ მუზა. სწორედ ეს ქალი გახდა მწერლის ტალანტის პირველი დამფასებელი და პირველი შთაგონების წყარო. თექვსმეტი წლის ედგარს სარა ელმირა როისტერი შეუყვარდა და მისი ცოლად შერთვა განიზრახა. ედგარ პოს დიდი სიყვარული, რომლის დაკარგვით გამოწვეული უკიდეგანო სევდაც უამრავ ლექსში ჩააქსოვა, მათ შორის, ყველაზე ცნობილ შედევრებში (ყორანი, ულალუმი და სხვანი), ვირჯინია კლემი გახლდათ. ვირჯინიას გარდაცვალების შემდეგ სასოწარკვეთილმა პოეტმა ნუგეში ახალ სასიყვარულო ურთიერთობაში ჰპოვა. ცნობილია მისი რომანი პოეტ სარა ელენ უიტმენთან, ვისზე დაქორწინებაც კი გადაწყვიტა, მაგრამ ბოროტმა ენებმა ეს ქორწინებაც ჩაშალეს. თუმცა ქალი მწერლის ერთგულ მეგობრად დარჩა და პოს გარდაცვალების შემდეგაც ღირსეულად დაიცვა ის უსამართლო კრიტიკოსებისგან. პო ასევე გატაცებული იყო ნენსი ლოკ ჰეივუდით, რომელიც ჩარლზ რიჩმონდის მეუღლე იყო. სწორედ მას მიუძღვნა ლექსი „To Annie“ (ენის). სიცოცხლის ბოლოს ისევ აწ უკვე დაქვრივებულ პირველ საცოლეს, სარა ელმირა როისტერს დაუბრუნდა. მათი ჯვრისწერა 1849 წლის 17 ოქტომბერს უნდა შემდგარიყო, მაგრამ პოეტის შერყეულმა ჯანმრთელობამ მეტს ვეღარ გაუძლო და იგი 1894 წლის 7 ოქტომბერს გარდაიცვალა. დაკრძალეს ბალტიმორში. მსგავსად შემოქმედებისა, ბევრი კითხვა გააჩინა პოს გარდაცვალებამაც, რომლის ზუსტი მიზეზი სამუდამოდ გაურკვეველი და იდუმალებით მოცული დარჩა.