2022 წლის 24 ნოემბერს, ლატვიის მეცნიერებათა აკადემიის საერთო კრებაზე, აღნიშნული აკადემიის უცხოელ წევრად აირჩიეს ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი ნიკოლოზ (ნიკო) ჯავახიშვილი – თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის საქართველოს ისტორიის სასწავლო-სამეცნიერო ინსტიტუტის ასოცირებული პროფესორი.

უკვე მესამედი საუკუნეა, რაც აკადემიკოს ნიკო ჯავახიშვილის ცხოვრება და მოღვაწეობა დაკავშირებულია თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტთან. აქ მან გაიარა საკმაოდ გრძელი გზა: სტუდენტიდან – პროფესორობამდე  და  ახლა  უკვე  აკადემიკოსობამდე. ამ სასიხარულო მოვლენასთან დაკავშირებით გავესაუბრეთ აკადემიკოს ნიკო ჯავახიშვილს, რომელსაც  წლეულს, სექტემბერში, 50 წელი შეუსრულდა. სხვათა შორის, ამ რამდენიმე დღის წინ, ის ჩვენი უნივერსიტეტის წარმომადგენლობითი საბჭოს – სენატის წევრად აირჩიეს. 

–  ბატონო ნიკო, რას ნიშნავს თქვენთვის ლატვიის მეცნიერებათა აკადემიის უცხოელ წევრად არჩევა? რა პასუხისმგებლობებს გმატებთ ეს უმაღლესი სამეცნიერო წოდება?

– ეს გახლავთ უდიდესი დაფასება ჩემი 30-წლიანი სამეცნიერო-პედაგოგიური საქმიანობისა, რომლის საკმაოდ მნიშვნელოვანი ნაწილიც მივუძღვენი ქართულ-ბალტიური ურთიერთობის ისტორიის მონოგრაფიულად შესწავლას და სალექციო კურსების სისტემატურ კითხვას ბალტიის ქვეყნების წამყვან უნივერსიტეტებში. რასაკვირველია, ლატვიის მეცნიერებათა აკადემიის უცხოელ წევრად არჩევა უდიდეს პასუხისმგებლობასაც მმატებს.

– იყო თუ არა თქვენამდე ლატვიის მეცნიერებათა აკადემიის უცხოელ წევრად არჩეული სხვა მეცნიერი საქართველოდან?

– 2008 წლის 20 ნოემბერს აღნიშნული აკადემიის უცხოელ წევრად აირჩიეს გამოჩენილი ქართველი მეცნიერი, აკადემიკოსი თამაზ გამყრელიძე (1929-2021), რომელიც იმჟამად საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის პრეზიდენტი გახლდათ. 

–როდის დაინტერესდით ქართულ-ბალტიურ ურთიერთობათა ისტორიის კვლევით?

– ქართულ-ევროპულ ურთიერთობათა შესწავლა და ამ თემაზე სამეცნიერო ნაშრომების გამოქვეყნება ჯერ კიდევ გასული საუკუნის მიწურულიდან დავიწყე. მათ შორის იყო არაერთი სტატია და ორი წიგნი ქართულ-გერმანულ და ქართულ-პოლონურ ურთიერთობათა ისტორიაზე, რომლებიც 1998 წელს გამოიცა ქართულ, გერმანულ და ინგლისურ ენებზე.

– 2014 წლის 10 ივნისს ლატვიის მეცნიერებათა აკადემიამ საპატიო დოქტორის წოდება მოგანიჭათ. მაშინ რამ განაპირობა ეს აღიარება?

– ეს საპატიო წოდება მომენიჭა იმ სამეცნიერო-პედაგოგიური საქმიანობისათვის, რომელსაც, მანამდე ხუთიწლისგანმავლობაში  ვაწარმოებდი საქართველოსა და ბალტიის ქვეყნებში, კერძოდ, ვკითხულობდი სალექციო კურსებს და ვაქვეყნებდი სამეცნიერო ნაშრომებს სხვადასხვა ენაზე. 2011 წლის ზაფხულში ჩვენი უნივერსიტეტის გამომცემლობამ გამოსცა ჩემი მონოგრაფია ქართულ ენაზე სახელწოდებით: „ნარკვევები ქართულ-ბალტიური ურთიერთობის ისტორიიდან“. სხვათა შორის, ჩემთვის აღნიშნული წოდების მონიჭებას საგანგებოდ გამოეხმაურა გაზეთი „თბილისის უნივერსიტეტი“ (30.09.2014, № 11).

– მომდევნო პერიოდში რას მოღვაწეობდით იმავე კუთხით, რასაც თქვენი ლატვიის მეცნიერებათა აკადემიის უცხოელ წევრად – აკადემიკოსად არჩევა მოჰყვა?

– საპატიო დოქტორის წოდების მიღების შემდეგ, უფრო აქტიურად განვაგრძე სამეცნიერო-პედაგოგიური საქმიანობა როგორც საქართველოში, ასევე ბალტიის ქვეყნებში. კერძოდ, ინტენსიურად განვაგრძე სალექციო კურსების კითხვა ლატვიისა და ლიტვის წამყვან უნივერსიტეტებში. ამის პარალელურად, ვაქვეყნებდი სამეცნიერო ნაშრომებს სხვადასხვა ენაზე, როგორც საქართველოში, ასევე ბალტიის ქვეყნებში. ლატვიის კულტურის სამინისტროს თანადგომით, ლატვიაში მცხოვრებ ქართველთა საზოგადოება „სამშობლომ“ 2015 წელს წიგნად გამოსცა ლატვიურ ენაზე თარგმნილი ჩემი ზემოხსენებული მონოგრაფია. იმავე წელს დაისტამბა ჩემი დიდტანიანი ნაშრომი რუსულ ენაზე, რომელიც ლატვიის მეცნიერებათა აკადემიისა და ლატვიის უნივერსიტეტის ისტორიის ინსტიტუტის ეგიდით გამოიცა. ამ მონოგრაფიის შევსებული ვერსია (ა-4 ფორმატის 640 გვერდი) 2019 წელს გამოიცა ჩვენი უნივერსიტეტის საქართველოს ისტორიის ინსტიტუტის ეგიდით. ამ მონოგრაფიის სამეცნიერო რედაქტორი გახლდათ საერთაშორისო აღიარების მქონე მეცნიერი, აკადემიკოსი იანის სტრადინში (1933-2019), რომელიც იყო ლატვიის მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტი (1998-2004 წლებში), ხოლო შემდეგ – სენატის თავმჯდომარე (2004 წლიდან – გარდაცვალებამდე). იგი გახლდათ უცხოელი წევრი არაერთი ქვეყნის მეცნიერებათა აკადემიისა და მათ შორის საქართველოსიც (აირჩიეს 2002 წელს). ჩემი მონოგრაფიის რეცენზენტები კი არიან ცნობილი ქართველი, ლატვიელი, ლიტველი და ესტონელი მეცნიერები: აკადემიკოსი გუნტის ზემიტისი – ლატვიის უნივერსიტეტის ისტორიის ინსტიტუტის დირექტორი, აკადემიკოსი რიმვიდას პეტრაუსკასი, რომელიც ამჟამად ვილნიუსის უნივერსიტეტის რექტორია, პროფესორი რიმანტას მიკნისი – ლიტვის ისტორიის ინსტიტუტის დირექტორი, პროფესორი რაიმო პულლატი, რომელიც ესტონეთის ისტორიის ინსტიტუტის დირექტორი გახლდათ, ლატვიის აკადემიური ბიბლიოთეკის დირექტორი, დოქტორი ვენტა კოცერე და თსუ-ის საქართველოს ისტორიის ინსტიტუტის ხელმძღვანელი, პროფესორი თედო დუნდუა. საერთო ჯამში, ქართულ-ბალტიური სამეცნიერო-კულტურული, სამხედრო-პოლიტიკური და სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობის ისტორიის კვლევას 50-მდე ნაშრომი მივუძღვენი.

– როგორც ცნობილია, თქვენ აქტიურად თანამშრომლობთ ბალტიის სამეცნიერო-კვლევით ინსტიტუციებთან, რომლებმაც თავიანთი მხარდაჭერა თქვენდამი საპატიო ჯილდოების გადმოცემითაც დაადასტურეს…

– 2009 წლიდან დღემდე სამეცნიერო მივლინებით მრავალჯერ გახლდით ბალტიის სამეცნიერო-კვლევით ცენტრებში, კერძოდ, ინსტიტუტებში, ბიბლიოთეკებსა და მუზეუმებში, სადაცვეძიებდი მასალებს ჩემი მონოგრაფიისათვის. ქართულ-ბალტიური სამეცნიერო-კულტურული ურთიერთობის გაღრმავებაში შეტანილი წვლილისათვის  საპატიო სიგელებით სხვადასხვა დროს დამაჯილდოვეს (ჩამოვთვლი ქრონოლოგიურად): ლატვიის აკადემიურმა ბიბლიოთეკამ (19. 12. 2015), ლატვიის უნივერსიტეტის ისტორიის ინსტიტუტმა (11.07. 2016), ლატვიის მეცნიერებათა აკადემიის ეკონომიკის ინსტიტუტმა (23. 06. 2016) და ლიტვის ისტორიის ინსტიტუტმა (19.12. 2016).

2016 წლის 16 მაისს ლატვიის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ დამაჯილდოვა საპატიო სიგელით, რომელიც თბილისში საზეიმო ვითარებაში გადმომცა ამ ქვეყნის საგანგებო და სრულუფლებიანმა ელჩმა საქართველოში, ქალბატონმა ელიტა გაველემ (რომელიც ამჟამად ლატვიის საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩია ისრაელში).

ლიტვის დიდი სამთავროს ხსოვნის ორგანიზაციების გაერთიანებამ,2017 წლის 19 ივნისს, ვილნიუსში გამართულ საზეიმო ცერემონიაზე, რომელსაც ესწრებოდნენ ცნობილი ლიტველი მეცნიერები და საზოგადო მოღვაწენი, დამაჯილდოვა კომანდორის ორდენით (№ 033) – „ლიტვის დიდი სამთავროს ისტორიულ-კულტურული მემკვიდრეობის პოპულარიზაციაში შეტანილი განსაკუთრებული წვლილისათვის“.

– მნიშვნელოვანია თქვენი მოღვაწეობა იმ კუთხითაც, რომ ბევრი უცხოელი სტუდენტი თქვენგან  იღებს ინფორმაციას  საქართველოს შესახებ. როგორია ინტერესი მათი მხრიდან საქართველოს, როგორც მდიდარი ისტორიის მქონე ქვეყნის მიმართ?

– რიგის, ვილნიუსის და კაუნასის უნივერსიტეტებში სალექციო კურსების კითხვისას ვამჩნევდი, რომ აუდიტორიები თანდათან უფრო მეტად ივსებოდა. როგორც გამოირკვა, ჩემს ლექციებზე დამსწრე სტუდენტთა ნაწილი უკვე ნამყოფია საქართველოში, ნაწილი კი მომავალში გეგმავს ჩვენს ქვეყანაში ჩამოსვლას. საერთოდ, ბალტიის ქვეყნებში  სასურველად მიიჩნევა სამოგზაუროდ ჩამოსვლა საქართველოში. ბალტიელებს მოსწონთ ჩვენი ქვეყანა და მხარს უჭერენ ჩვენს ევროინტეგრაციას. აქედან გამომდინარე, სრულიად ბუნებრივი და გასაგებია მათი განსაკუთრებული ინტერესი ჩვენი სამშობლოს და ქართველი ერის მრავალსაუკუნოვანი წარსულის,მისი უმდიდრესი და თვითმყოფადი კულტურული მემკვიდრეობის მიმართ.

– გარდა ქართულ-ბალტიურ ურთიერთობათა ისტორიის შესწავლისა, კიდევ რაკუთხითაწარმოებთკვლევა-ძიებას?

– სტუდენტობის პერიოდიდან ვიკვლევ ცალკეული საისტორიო დარგების: ფალერისტიკის, ბონისტიკის, ნუმიზმატიკის, გენეალოგიის, ჰერალდიკისა და ვექსილოლოგიის აქტუალურ საკითხებს. 24 წლის ასაკში დავიცავი საკანდიდატო დისერტაცია თემაზე: „ქართული ფალერისტიკა (ჯილდოთმცოდნეობა)“, ხოლო 30 წლის ასაკში – სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: „ქართული ბონისტიკა (ქაღალდის საფასთმცოდნეობა)“. ამას წინ უძღვოდა ამავე სახელწოდებით 1995-1996 წლებში გამოცემული ჩემი მონოგრაფიები. ვიყავი წევრი კომისიებისა, რომელთა შემადგენლობაშიც ვმონაწილეობდი: საქართველოს თანამედროვე სახელმწიფო გერბის, ჩვენი ქვეყნის რეგიონული და საქალაქო გერბების, უწყებრივი სიმბოლოების, საიუბილეო და რეგულარული მიმოქცევისათვის განკუთვნილი ქართული მონეტებისა და ბანკნოტების ესკიზების შემუშავება-დადგენაში.

საქართველოს თანამედროვე სახელმწიფოებრივი სიმბოლიკის შექმნაში შეტანილი წვლილისათვის 2018 წლის 26 მაისს დამაჯილდოვეს პარლამენტთან არსებული ჰერალდიკის სახელმწიფო საბჭოს მედლით: „საქართველოს სახელმწიფო სიმბოლიკა 1918-2018 წწ.“ (№ 006).

გარდა საისტორიო დარგთა საკითხებზე შექმნილი ნაშრომებისა, ვიკვლევ საქართველოს ურთიერთობებს კავკასიელ ერებთან – ჩერქეზებთან, ყარაჩაელ-ბალყარელებთან, ვაინახებთან, ოსებთან, დაღესტნელებთან და ჩვენს მეზობელ ქვეყნებთან – აზერბაიჯანთან, სომხეთთან, რუსეთთან, თურქეთთან და ირანთან, ასევე, პოლონეთთან, დიდი ბრიტანეთთან, იტალიასთან, ესპანეთთან, იაპონიასთან და სხვ. ჩემი ნაშრომები გამოქვეყნებულია როგორც ქართულ, ასევე, რუსულ, ინგლისურ, გერმანულ, პოლონურ, ლატვიურ, თურქულ, არაბულ და სხვა ენებზე. 50-მდე ნაშრომი გამოქვეყნდა საზღვარგარეთის ქვეყნებში, კერძოდ, გერმანიაში, შვედეთის სამეფოში, პოლონეთში, ლატვიაში, ლიტვაში, თურქეთში, აზერბაიჯანში, სომხეთში, რუსეთის ფედერაციასა და მასში შემავალ ჩრდილოკავკასიურ რესპუბლიკებში: ყარაჩაი-ჩერქეზეთში, ყაბარდო-ბალყარეთში, ადიღეში, ჩრდილო ოსეთში, დაღესტანში და სხვ.

ჩემი სამეცნიერო ნაშრომების სრული სია ქვეყნდება ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტთან არსებული საქართველოს ისტორიის სასწავლო-სამეცნიერო ინსტიტუტის სამეცნიერო შრომათა XVIII ტომში, რომელიც ამ წლის ბოლომდე გამოიცემა.