დისკუსია – დიალოგი წარსულის შესახებ: შესაძლო გზა კონფლიქტის ტრანსფორმაციისა და ნორმალიზაციისათვის
„დისკუსია — დიალოგი წარსულის შესახებ: შესაძლო გზა კონფლიქტის ტრანსფორმაციისა და ნორმალიზაციისათვის“ — ასე ერქვა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში გერმანული არასამთავრობო ორგანიზაცია „ბერგჰოფის ფონდის“ პროექტის — „დიალოგი ისტორიების შესახებ, როგორც ნორმალიზების საფუძველი” — ფარგლებში გამართულ ღონისძიებას, რომელსაც, სტუდენტებსა და აკადემიურ საზოგადოებასთან ერთად, ესწრებოდნენ გერმანიის ელჩი საქართველოში ჰუბერტ ქნირში, ბერგჰოფის ფონდის ევროპის მიმართულების ხელმძღვანელი, დოქტორი ოლივერ ვოლე, თსუ–ის რექტორის მოადგილე ნინო გვენეტაძე, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კონფლიქტოლოგიის ინსტიტუტის დირექტორი, პროფესორი გუგული მაღრაძე. დისკუსია თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კონფლიქტოლოგიის ინსტიტუტის ეგიდით გაიმართა. პროექტი მხარდაჭერილია გერმანიის საელჩოს მიერ.
ღონისძიებაზე საზოგადოებას აჩვენეს „ბერგჰოფის ფონდის“ პროექტის ფარგლებში გადაღებული ორი ანიმაციური ფილმი, რომლებშიც ქართველი და აფხაზი ქალების მიერ აღქმული ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის ისტორია იყო წარმოდგენილი. ფილმის შემდეგ გაიმართა დისკუსია, რომელმაც აჩვენა, რომ ომის შედეგები ერთნაირად მწვავე მოგონებებს აღძრავს და თუ რესპონდენტებს სახელებს შევუცვლით, ისიც კი ძნელი გასარჩევი იქნება, რომელი ქალი რომელ დაპირისპირებულ მხარეს წარმოადგენს.
რატომ გახდა საჭირო და აუცილებელი დაპირისპირებულ მხარეთა შორის კომუნიკაციის ამ ფორმით დაწყება? როგორც თსუ-ის კონფლიქტოლოგიის ინსტიტუტის ხელმძღვანელი, პროფესორი გუგული მაღრაძე აღნიშნავს, კონფლიქტოლოგებს შორის თანდათან მომწიფდა იდეა, რომ, კონფლიქტის მოგვარებასთან და გადაჭრასთან ერთად, ინტენსიურად უნდა გამოვიყენოთ ისეთი პროცესი, როგორიც არის კონფლიქტის ტრანსფორმაცია.
კონფლიქტის გადაჭრა და მოგვარება — ეს არის საბოლოო შედეგი და საკმაოდ ძნელი მისაღწევია, მაგრამ, ტრანსფორმაცია ნიშნავს კონფლიქტის თანდათანობით გარდაქმნას ისე, რომ მასში რაც შეიძლება ნაკლებად იყოს დაზარალებული მხარეები და დაცული იყოს მათი ჰუმანიტარული, სწავლის, ჯანდაცვის და სხვა უფლებები; ამავე დროს, მხარეებს შორის აღდგეს ნდობა ერთობლივი საქმიანობით, რაც კონფლიქტის არა მხოლოდ დესტრუქციულ, არამედ კონსტრუქციულ მხარესაც აჩვენებს: „ეს არის ახალი მიდგომა და გამოიყენება იმ დროს, როდესაც კონფლიქტი არის შედარებით დამშვიდებული. მაგალითად, რუსეთ-უკრაინის კონფლიქტში ამ მიდგომას ვერ გამოიყენებ, მაგრამ იგივე აფხაზეთში, სადაც სროლა არ არის და ნეგატიური მშვიდობაა, ტრანსფორმაციის პროცესი ძალიან ინტენსიურად შეიძლება იქნეს გამოყენებული, რადგან კონფლიქტის მოგვარების გზაზე მთავარი მაინც არის ნდობის აღდგენა. ასეთი ტიპის ტრანსფორმაციული მექანიზმები ხელს უწყობს ამ პროცესებს“, — გვითხრა გუგული მაღრაძემ.
ფილმით მოტანილი ისტორიების მიმოხილვა
ანიმაციური ფილმები, რომელიც ღონისძიებაზე იქნა ნაჩვენები, ემოციური აღმოჩნდა დამსწრე საზოგადოებისთვის, რაც ბერგჰოფის ფონდის წარმომადგენლებისთვისაც საინტერესო იყო. „ეს ფილმები და დისკუსიები აჩვენებს, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია დღევანდელი გადასახედიდან მოვიგონოთ წარსული ამბები მაშინ, როცა ვიცით, რომ მეორე მხარე ჩვენს მოგონებას მოისმენს (ქართველის მოგონებას აფხაზი მოისმენს, ხოლო აფხაზისას — ქართველი). ამ მოგონებებში გარკვეული მესიჯებიც არის ჩადებული. ის, რაც მთხრობელს უნდა, რომ გააგონოს კონფლიქტით გაყოფილ საზოგადოებას, ხშირ შემთხვევაში, არის უზარმაზარი ტკივილი, მომავლის იმედი და უიმედობაც. ყველაზე დიდი მნიშვნელობა, ჩემი აზრით, აქვს იმას, რომ მოვისმინოთ ეს ამბები და დავფიქრდეთ, თუ როგორ უნდა გავაგრძელოთ ცხოვრება — ვილაპარაკოთ კონფლიქტზე, დავივიწყოთ ის, თუ მაინც გვქონდეს ცოცხლად წარმოდგენილი — საით მივყავართ ამ ყველაფერს“, — აღნიშნა ბერგჰოფის ფონდის კოორდინატორმა ნინო კალანდარიშვილმა.
„ბერგჰოფის“ ფონდი, რომელმაც ფილმები წარმოადგინა, რვა წელია მუშაობს აფხაზებთან და ქართველებთან იმ მიმართულებით, რომ ისტორიის შესახებ დიალოგი არის საფუძველი ნორმალიზაციისთვის. ისინი იღებენ მიკროფილმებს, რომლებშიც აფხაზები და ქართველები საუბრობენ საკუთარ განცდებსა და გამოცდილებაზე. შემდეგ ფილმებს ფართო აუდიტორიას უჩვენებენ და იმართება დისკუსია, რათა თანდათანობით გაღრმავდეს ორივე მხარის ცნობიერებაში აზრი, რომ კონფლიქტი არ ნიშნავს ერთმანეთთან მუდმივ კონფრონტაციაში ყოფნას და მისი მოგვარება სხვა დონეებსაც მოითხოვს. ფონდის ევროპის მიმართულების ხელმძღვანელის დოქტორ ოლივერ ვოლეს თქმით, აუცილებელია შევისწავლოთ, თუ რა განიცადა ხალხმა ამ კონფლიქტის განმავლობაში, ანუ შევისწავლოთ ის, რაც ხალხის სულში, გულში ან ფსიქიკაში ხდებოდა.
„ჩვენი ფონდი სწორედ იმაზე მუშაობს, რომ შეაგროვოს ამგვარი აზრები, სხვადასხვა ინტერვიუ ორივე მხრიდან. დღეს ჩვენ ვაჩვენებთ ეპიზოდებს და ვისმენთ აზრებს არა მხოლოდ აფხაზეთიდან, არამედ ცხინვალის რეგიონიდანაც. ჩვენ გამოვკითხეთ იძულებით გადაადგილებულებიც და გავესაუბრეთ ომის ვეტერანებსაც. ჩვენმა ფონდმა 2014 წლიდან დაიწყო მოღვაწეობა. ეს გახლავთ ის თარიღი, როდესაც უკრაინაში დაიწყო ომი. წარმოიდგინეთ, ასეთი ვითარებაა და ჩვენ, ვიღაც გერმანელი ადამიანები, დავდივართ აფხაზეთში და ვაგროვებთ ინტერვიუებს. მარტივი არ იყო ამ ინტერვიუების მოძიება, თუმცა ეს არ იყო პრობლემა, რადგან ხალხს სურდა საუბარი. ომი შეეხო ორივე მხარეს და ამან იქონია ზეგავლენა არა მხოლოდ იმ ორ კონკრეტულ ქართველ და აფხაზ ქალზე, რომლებიც აქ წარმოდგენილ ფილმში საუბრობენ, არამედ მთელ შემდგომ თაობებზე, რადგან ისინი ხედავდნენ, თუ როგორ ტიროდნენ მათი მშობლები, როგორ ტიროდნენ მათი ბებიები, ბაბუები… ვფიქრობ, ძალიან ყურადსაღები დისკუსიები იმართება ამ მოგონებებთან დაკავშირებით. ჩვენ გვჭირდება ამის განხილვა, რადგან ეს არის ადამიანური ისტორიები“, — განაცხადა ოლივერ ვოლემ.
ფილმების თაობაზე საინტერესო აქცენტები გამოყო ბერჰოფის ფონდის წარმომადგენელმა ნუგზარ კოხრეიძემ: „პირველი: ჩვენ მოვისმინეთ ისტორია იძულებით გადაადგილებული პირის, ახალგაზრდა გოგონასი, რომელიც გაიზარდა კოლექტიურ ცენტრში. მან აღწერა საცხოვრებელი გარემო და ის, რაც მას თრგუნავდა ამ გარემოში; მეორე: ჩვენ მოვისმინეთ ისტორია ახალგაზრდა ადამიანის შესახებ, რომელიც განსხვავებულ გარემოში იზრდებოდა, რადგან მის ირგვლივ იყვნენ არა მარტო ქართველები, არამედ აფხაზი შერეული ოჯახის წარმომადგენლები და მისი აღქმა და დამოკიდებულებები მოვლენების მიმართ იყო განსხვავებული; მესამე: ძალიან მნიშვნელოვანია, რა ახსოვს განსაკუთრებით იმ თაობას, რომელმაც ყველაზე საუკეთესო წლები სოხუმში გაატარა. ყველა ქუჩას მათ მეხსიერებაში მნიშვნელობა აქვს. ეს ასაზრდოებს მათ მეხსიერებას დღესაც კი; დაბოლოს, საგულისხმოა იმის ჩვენება, თუ სად მიმდინარეობს ტრანსფორმაცია, სად არის ახალი თაობის ოდნავ განსხვავებული ხედვა ან მცდელობა ამისა. შესაბამისად, ფილმი გვთავაზობს აფხაზი ქალბატონის ისტორიას, რომელიც არის შვილმკვდარი დედა და მიუხედავად ამ ადამიანის კონკრეტული ტრაგედიისა, ის ურთიერთობებში არ აჩენს ამ ტრაგედიას და კიდევ ფიქრობს უკეთეს ურთიერთობებზე“, — აღნიშნა მან.
შეხვედრაზე ითქვა, რომ ასეთი ფილმების შექმნის და ჩვენების შემდეგ იმედი ჩნდება, რომ ქართულ და აფხაზურ საზოგადოებაში, განსაკუთრებით ახალგაზრდებში, გაჩნდება კონფლიქტის უფრო ღრმად შესწავლისა და მისი გადაჭრის გზების ფართო კონტექსტის დანახვის ინტერესი, რადგან მუდმივად კონფლიქტით ცხოვრება პრობლემის გადაჭრის პერსპექტივას სპობს. ფონდის წარმომადგენელთა აზრით, ფილმის შემდგომი დისკუსიების მიზანია ქართულ და აფხაზურ საზოგადოებაში გააჩინოს საუბრის მოთხოვნილება. „ყველამ, ვისაც სჭირდება, უნდა გამოხატოს ემოციები, გაიხსენოს მტკივნეული პროცესი. ჩვენ ვცდილობთ, რომ ვისწავლოთ მოსმენა — ერთად უნდა გავაანალიზოთ — რა გადაგვხდა თავს, რა არის ამის მიზეზი და რა შეგვიძლია გავაკეთოთ იმისთვის, რომ არასდროს განმეორდეს ის, რაც მოხდა. ტრანსფორმაცია არის ძალიან გრძელვადიანი, ძალიან მნიშვნელოვანი და რთული პროცესი, რომელსაც სჭირდება წლები და თვეები, რადგან შენ საკუთარ თავს ეუბნები, რომ ის, რასაც ადრე ფიქრობდი და როგორც ფიქრობდი, დღეს არ არის რელევანტური და სწორი“, — თქვა ნუგზარ კოხრეიძემ.
ღონისძიებაზე საინტერესო დისკუსია გაიმართა ქართულ-აფხაზური ურთიერთობის ნორმალიზებისა და მხარეთა დაახლოების პერსპექტივის თაობაზე. თსუ-ის ასისტენტ-პროფესორი, გაზეთ „რეზონანსის“ რედაქტორი ლაშა ტუღუში დაინტერესდა, აჩვენეს თუ არა ეს ფილმი აფხაზ საზოგადოებას და რა რეაქციები გამოიწვია მან, რაზეც ოლივერ ვოლემ უპასუხა, რომ ემოციები, ისევე, როგორც ამბები, რომელსაც რესპონდენტები ჰყვებიან, განსხვავებულია: „ეს ძალიან კომპლექსური კითხვაა. ყველა ეპიზოდში რაღაც მოსწონთ და რაღაც — არა, თუმცა ყოველთვის რჩება სადისკუსიო საკითხი. მაგალითად, ინტერვიუს დროს, ქართველები ამბობენ, რომ აფხაზეთი საქართველოს ნაწილია. ამ აზრს მხარდაჭერა არ აქვს აფხაზეთში, მაგრამ ამავე ეპიზოდში ქართველი ამბობს სხვა რაღაცას, რაც საინტერესოა აფხაზებისთვის. ზუსტად ეს არის წარმატების საიდუმლოც“, — თქვა მან.
სტუდენტის კითხვაზე, არის თუ არა შესაძლებელი, რომ ფილმის გმირი ქალბატონები ან აფხაზი და ქართველი ახალგაზრდები შეხვდნენ ერთმანეთს, რომ ეს გაუცხოება დაძლიონ, ნინო კალანდარიშვილმა უპასუხა, რომ ასეთი ტიპის ფილმები, ფაქტობრივად, უკონტაქტო შეხვედრაა. მანვე აღნიშნა, რომ ამ პროცესში ძალიან აქტიური არიან ქალები. „გენდერული კომპონენტის სიძლიერე შეიძლება კავკასიური სივრცის დამახასიათებელი არის, მაგრამ, აქ ჩანს, რომ ქალები ცდილობენ, მოაგვარონ კონფლიქტი ან მისი მოგვარების სადავეებს ფლობდნენ. აშკარაა ისიც, რომ ქართულ გარემოში ახალგაზრდა თაობა მაგალითია უფროსი თაობისთვის. შებრუნებულად არის საქმე აფხაზეთში — ასაკოვანი და გამოცდილი სახეები არინ უფრო თამამები. მათ მხარზე კი დგანან ახალგაზრდები. საბოლოოდ, ქალთა სინერგია აძლიერებს ერთმანეთს და იმედია, რომ ეს პროცესიც აგრეთვე სინერგიული იქნება,“ — აღნიშნა ნინო კალანდარიშვილმა.
დასასრულ, ითქვა, რომ პროცესი უნდა გაგრძელდეს, რადგან დიალოგი ქართულ-აფხაზურ ისტორიულ პრობლემაზე კონფლიქტის ტრანსფორმაციას შეუწყობს ხელს.
